รู้จัก “ดาวยูเรนัส” ดาวมฤตยู กับ 8 เรื่องสำคัญที่ไม่เคยรู้

1. ภาพรวมของ “ดาวยูเรนัส”

เป็นดาวเคราะห์ที่มีวงโคจรห่างจากดวงอาทิตย์เป็นลำดับที่ 7 และเป็นดาวเคราะห์ที่มีขนาดใหญ่เป็นอันดับที่ 3 โดยได้ชื่อมาจากยูเรนัส หรือ อูรานอส (Οὐρανός) เทพแห่งท้องฟ้าและสรวงสวรรค์ในเทพปกรณัมกรีกโบราณ

ดาว ยูเรนัสถือว่าเป็นดาวเคราะห์น้ำแข็งยักษ์ (Ice giant) เช่นเดียวกับดาวเนปจูน เนื่องจากดาวเคราะห์ทั้ง 2 ดวงมีองค์ประกอบทางเคมีแตกต่างจากดาวเคราะห์แก๊สยักษ์ (Gas giant : ดาวพฤหัสบดีและดาวเสาร์) ตรงที่ดาว ยูเรนัสกับเนปจูนมีสารประกอบจาก

• คาร์บอน ไฮโดรเจน
• ออกซิเจน ไนโตรเจน เช่น น้ำ มีเทน และแอมโมเนียมากกว่า

ขณะที่พวกวัตถุน้ำแข็งขนาดเล็กในระบบสุริยะชั้นนอก มักประกอบด้วยสารประกอบเหล่านี้ในสภาวะเยือกแข็ง ทำให้ดาว ยูเรนัสและดาวเนปจูนถูกเรียกเป็นดาวเคราะห์น้ำแข็งยักษ์ แม้ว่าดาวเคราะห์ชั้นนอกทั้ง 2 ดวงจะไม่มีพื้นผิวเป็นของแข็งเลยก็ตาม

นอกจากนี้ แก๊สมีเทนในบรรยากาศชั้นบนของดาว ยูเรนัส ยังเป็นตัวดูดกลืนแสงสีแดงในแสงอาทิตย์ ทำให้ดาว ยูเรนัสปรากฏเป็นสีฟ้า (ตามแสงสะท้อนออกมา) ในขณะที่บรรยากาศของดาว ยูเรนัสยังเป็นบรรยากาศของดาวเคราะห์ที่หนาวเย็นที่สุดในระบบสุริยะ ด้วยอุณหภูมิ -224 องศาเซลเซียส

2. การค้นพบดาว ยูเรนัส ดาวพระเจ้าจอร์จ

แม้ว่าดาว ยูเรนัสจะสว่างพอที่จะเห็นได้ด้วยตาเปล่า แต่ความสว่างของดาว ยูเรนัสก็อยู่เกือบใกล้ขีดจำกัดของสายตามนุษย์ในท้องฟ้ามืดสนิท นักดาราศาสตร์หลายคนจึงถือว่าเป็นดาวเคราะห์ที่ไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า

นักดาราศาสตร์ในสมัยก่อนต่างไม่ทราบว่าดาว ยูเรนัสเป็นดาวเคราะห์ เนื่องจากความสว่างที่ริบหรี่และความเชื่องช้าในการโคจรของดาว ยูเรนัสเอง แม้ว่าจะเคยมีนักดาราศาสตร์หลายคนเคยสังเกตการณ์และบันทึกตำแหน่งดาว ยูเรนัส แต่กลับคิดว่าเป็นดาวฤกษ์

จนกระทั่งวิลเลียม เฮอร์เชล (William Herschel) นักดาราศาสตร์ชาวอังกฤษได้ค้นพบดาวเคราะห์ดวงนี้เมื่อวันที่ 13 มีนาคม ค.ศ.1781 (ตรงกับสมัยธนบุรีในประวัติศาสตร์ไทย)

• ด้วยกล้องโทรทรรศน์ขนาดหน้ากล้อง 6.2 นิ้วจากสวนของบ้านตนเองในเมืองบาธ (Bath) ทางตะวันตกเฉียงใต้ของอังกฤษ
• โดยในช่วงแรกเฮอร์เชลคาดว่าวัตถุที่ค้นพบใหม่นี้น่าจะเป็นดาวหาง ก่อนที่นักดาราศาสตร์คนอื่นจะช่วยกันคำนวณวงโคจรจนทราบว่าเป็นดาวเคราะห์ในภายหลัง
• เฮอร์เชลเคยจะตั้งชื่อให้วัตถุที่ค้นพบใหม่ว่า Georgium Sidus (แปลภาษาละตินว่าดาวพระเจ้าจอร์จ) เพื่อเป็นเกียรติแก่สมเด็จพระเจ้าจอร์จที่ 3 (George III) ที่ปกครองสหราชอาณาจักรในขณะนั้น

• แต่โยฮันน์ โบเดอ (Johann Bode) นักดาราศาสตร์ชาวเยอรมันเสนอชื่อ ยูเรนัส เพราะ เทพยูเรนัสเป็นพ่อของเทพโครนอส (แซทเทิร์น) และเป็นปู่ของเทพซูส (จูปีเตอร์) เพื่อให้ความเป็นพ่อลูกสอดคล้องกับลำดับความใกล้ไกลจากดวงอาทิตย์ ระหว่างดาวพฤหัสบดี-ดาวเสาร์-ดาว ยูเรนัส
• ชื่อยูเรนัส เป็นที่นิยมใช้ในวงการดาราศาสตร์ในชาติตะวันตกชาติอื่น ๆ มากกว่า ซึ่งกว่าทางอังกฤษจะยอมรับชื่อยูเรนัส เวลาก็ล่วงเข้าไปปี ค.ศ.1850

3. การสำรวจ “ดาวยูเรนัส”

ในปัจจุบัน เคยมียานสำรวจดาว ยูเรนัสเพียงลำเดียว คือ ยานวอยเอเจอร์ 2 (Voyager 2) ของสหรัฐฯ ที่เฉียดเข้าใกล้ดาว ยูเรนัสเมื่อวันที่ 24 มกราคม ค.ศ.1986 (หลังจากที่ส่งขึ้นสู่อวกาศเมื่อปลายเดือนสิงหาคม ค.ศ.1977)

ระหว่างที่ยานลำนี้เข้าใกล้ดาว ยูเรนัสได้ตรวจพบดวงจันทร์เพิ่มเติม 11 ดวง รวมถึงวงแหวนส่วนหนึ่ง (นักดาราศาสตร์ค้นพบวงแหวนของดาว ยูเรนัสจากการสังเกตการณ์บนโลกก่อนหน้านี้) วัดความยาวนานของคาบการหมุนรอบตัวเองครบรอบที่ 17 ชั่วโมง 14 นาที

ศึกษาบรรยากาศและสนามแม่เหล็กของดาว ยูเรนัส รวมไปถึงการถ่ายภาพกลุ่มดวงจันทร์ขนาดใหญ่ของดาว ยูเรนัส ค้นพบเครือข่ายหุบเหวซับซ้อนบนดวงจันทร์มิแรนดา (Miranda) ทำให้นักดาราศาสตร์คาดการณ์ว่าเกิดจากการที่ดวงจันทร์ดวงนี้เคยแตกออกก่อนสสารที่หลุดออกไปกลับมารวมกันอีกครั้ง

4. “ดาวยูเรนัส” มีดวงจันทร์บริวารทั้งหมด 27 ดวง

ปัจจุบัน (8 มีนาคม 2023) ดาว ยูเรนัสมีจำนวนดวงจันทร์บริวารที่ยืนยันแล้วทั้งสิ้น 27 ดวง แต่ละดวงตั้งชื่อตามตัวละครในบทประพันธ์ของวิลเลียม เชกสเปียร์ (William Shakespeare) และอเล็กซานเดอร์ โปป (Alexander Pope) ซึ่งแตกต่างไปจากดวงจันทร์ของดาวเคราะห์ดวงอื่น ๆ ที่มีการตั้งชื่อตามตำนานเทพเจ้ากรีกและโรมัน

ดวงจันทร์ของดาว ยูเรนัสแบ่งออกเป็น 3 ประเภทหลัก ได้แก่

• ดวงจันทร์ชั้นใน 13 ดวง
• ดวงจันทร์หลักขนาดใหญ่ 5 ดวง
• และดวงจันทร์ไร้รูปร่าง 9 ดวง

เกือบทั้งหมดเป็นดวงจันทร์ขนาดเล็ก โดยมีไททาเนีย (Titania) เป็นดวงจันทร์ที่มีขนาดใหญ่ที่สุด เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1,580 กิโลเมตร หรือประมาณครึ่งหนึ่งของดวงจันทร์ของโลก และมีดวงจันทร์คิวปิด (Cupid) เป็นดวงจันทร์ที่ขนาดเล็กที่สุด มีเส้นผ่านศูนย์กลางเพียง 18 กิโลเมตร