“ลอยกระทง 2567 วันไหน” เปิดตำนาน ลอยกระทง และ ประวัตินางนพมาศ คือใคร

ลอยกระทง 2567 วันไหน 

ประวัตินางนพมาศ

นอกจาก “กระทง” จะอยู่คู่กับประเพณีลอยกระทงแล้ว “นางนพมาศ” ก็เป็นอีกหนึ่งภาพจำที่อยู่คู่กับวันลอยกระทง นางนพมาศ ตามหลักฐาน และพงศาวดารทางประวัติศาสตร์ เป็นชื่อของสตรีนางหนึ่งที่ปรากฎในหนังสือ ซึ่งมีชื่อเรียกด้วยกันถึง 3 ชื่อ คือ เรื่องนางนพมาศ หรือ เรวดี นพมาศ และ ตำรับท้าวศรีจุฬาลักษณ์ ที่แต่งโดยพระบาทสมเด็จพระปรมาธิวรเสรฐมหาเจษฎาบดินทรฯ พระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งเนื้อความในหนังสือได้มีการระบุว่า นางนพมาศ เกิดในยุครัชกาลของพระยาเลอไท กษัตริย์องค์ที่ 4 แห่งราชวงศ์พระร่วง เป็นบุตรธิดาของพราหมณ์ในราชสำนัก ซึ่งในเวลาต่อมา บิดาได้ถวายตัวนพมาศให้แก่พระร่วงเจ้า และถูกแต่งตั้งให้เป็นสนมเอก ในตำแหน่ง “ท้าวศรีจุฬาลักษณ์”

นางนพมาศ หรือ ท้าวศรีจุฬาลักษณ์ ซึ่งเคยประดิษฐ์โคมเป็นรูปบัวกมุทบานถวายพระร่วงเจ้า ได้ทำการต่อยอดคิดค้นประดิษฐ์กระทงดอกบัวขึ้นเป็นคนแรก แทนการลอยโคม เมื่อพระร่วงเจ้าเสด็จมาทางชลมารค และได้ทอดพระเนตรกระทงของนางนพมาศ ก็ทรงพอพระราชหฤทัย และโปรดให้ถือเป็นเยี่ยงอย่าง จัดประเพณีลอยกระทงขึ้นเป็นประจำทุกปี โดยให้ใช้กระทงดอกบัวแทนโคมลอย ดังพระราชดำรัสที่ว่า

“ตั้งแต่นี้สืบไปเบื้องหน้า โดยลำดับกษัตริย์ในสยามประเทศถึงกาลกำหนัดนักขัตฤกษ์วันเพ็ญเดือน 12 ให้ทำโคมลอยเป็นรูปดอกบัว อุทิศสักการะบูชาพระพุทธบาทนัมมทานทีตราบเท่ากัลปาวสาน”

นางนพมาศ ลอยกระทง

“ลอยกระทง” จึงได้เปลี่ยนรูปแบบนับตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา

คำขอขมาพระแม่คงคา

สัพพัง อะปะราธัง ขะมะถะ เม ภันเต อุกาสะ ขะมามิ ภันเต

ข้าแต่คงคา ลูกขอวันทา ด้วยประทีปกระทง พระแม่คงคา มีความเมตตา ต่อลูกสูงส่ง คือน้ำในกาย สามส่วนมั่นคง กายจึงยืนยง ชุ่มชื่นยืนนาน พระแม่คงคา กำเนิดจากฟ้า โปรยปรายลงมา เป็นกระแสธาร เกิดเป็นแม่น้ำ หลายนามขนาน ปิง, วัง, ยม, น่าน คือเจ้าพระยา ท่าจีน, ตาปี นครชัยศรี โขง, ชี, มูล, ละหาร ห้วยหนองคลองบึง จนถึงแก่งกว๊าน น้ำใต้บาดาล อีกทั้งประปา ลูกลูกทั้งหลาย เดินทางขายค้า สำเร็จกิจจา คมนาคม นำมากินใช้ ได้ดั่งอารมณ์ ยามร้อนประพรม ชุ่มชื่นกายใจ ชำระมลทิน โสโครกทั้งสิ้น สะอาดสดใส ผุดผ่องพราวตา แลเลิศวิไล แม่น้ำรับไว้ สกปรกโสมม น้ำเสียเรือนชาน ซักผ้าล้างจาน เททิ้งทับถม ไหลลงคงคา ธาราระทม สารพิษสะสม เน่าคลุ้งฟุ้งไป วันนี้วันเพ็ญ พระจันทร์ลอยเด่น เป็นศุภสมัย ลูกจัดกระทง ประสงค์จงใจ นำมากราบไหว้ พระแม่คงคา เทวาทรงฤทธิ์ ซึ่งสิงสถิต ทุกสายธารา ทั้งผีพรายน้ำ อย่าซ้ำโกรธา ลูกขอขมา อโหสิกรรม ทำกิจใดใด อุทกภัย อย่าได้เติมซ้ำ อย่าพบวิบัติ ข้องขัดระกำ อย่าให้ชอกช้ำ น้ำท่วมพสุธา อย่าให้สินทรัพย์ ต้องพลันย่อยยับ เพราะสายธารา อย่าให้ชีวิต ต้องปลิดชีวา พระแม่คงคา รับขมาลูก เทอญ

ขอบคุณภาพ : นิดหน่อยสตูดิโอ ช่างภาพอุบล สกล