“ฝีดาษลิง” ย้อนรอย 19 ปี โรคอุบัติใหม่ โอกาสระบาดใหญ่น้อยมาก

หมอยง ศ.นพ.ยง ภู่วรวรรณ หัวหน้าศูนย์เชี่ยวชาญเฉพาะทางด้านไวรัสวิทยาคลินิก คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โพสต์ ฝีดาษลิง ในคน โรคนี้ไม่ใช่โรคใหม่ เคยระบาดในแอฟริกาแล้วเข้าสู่อเมริกา ระบาดในหลายรัฐในปี พ.ศ. 2546 มีผู้ป่วยมากกว่า 30 ราย ในปีนั้น ผมได้เขียนบทความทางวิชาการ ลงในวารสารคลินิก อย่างละเอียด และข้อเสนอแนะ บทความนี้ก็ยังสามารถใช้ได้ในปัจจุบัน ได้ไปค้นและหยิบขึ้นมา เป็นเวลาเกือบถึง 20 ปีแล้ว ที่เขียนเรื่องนี้ขึ้นมา และเมื่อมาอ่านดูเนื้อหาก็ยังสามารถใช้ได้ดี การติดต่อของโรคนี้ ติดต่อได้ยากกว่า COVID-19 ไข้ทรพิษ มาก โอกาสที่จะระบาดใหญ่แบบ โควิด หรือ ไข้ทรพิษ จึงมีน้อยมาก

ฝีดาษ ลิง (ในคน)

เดือนมิถุนายน พ.ศ. 2546 โรคอุบัติใหม่ที่เป็นข่าวใหญ่เกิดขึ้นอีก สร้างความวิตกให้กับผู้คนเป็นจำนวนมาก คือ ฝีดาษ ลิง (monkeypox) ฝีดาษ ลิง ไม่ได้เป็นโรคเกิดใหม่ เป็นโรคที่มีอยู่แล้วในสัตว์ป่าจำพวกลิงและหนู และเคยมีการระบาดข้ามาในคน โดยเฉพาะการระบาดที่เกิดขึ้นในสารารณรัฐคองโก เดิมคือประเทศแซร์ (Zaine) เมื่อปี พ.ศ. 2539 – 2540 ฝีดาษลิงพบครั้งแรกในลิงที่อยู่ในห้องปฏิบัติการ ในปี พ.ศ 2501 จึงได้ตั้งชื่อว่าเป็นฝีดาษลิง (monkeypox) มารู้จักกันดีตั้งแต่ทศวรรษ 1980 เป็นต้นมา หลังจากที่มีการเลิกปลูกฝีป้องกันฝีดาษ (smallpox) ทำให้เด็กรุ่นใหม่ที่ไม่ได้ปลูกฝีมีโอกาสเสี่ยงในการเป็นโรค (ถ้าได้รับเชื้อ) ทั้งนี้ เพราะการปลูกฝี (Variolation) ตั้งแต่สมัย Edward Jenner โดยใช้เชื้อฝีดาษวัว (cowpox) มาป้องกัน smallpox (ฝีดาษ) สามารถป้องกันฝีดาษลิงได้ด้วย โรคฝีดาษลิงจึงเริ่มพบได้โดยเฉพาะเด็กในแอฟริกาหลังจากเลิกปลูกฝีป้องกันโรคฝีดาษ

การระบาดในประเทศสหรัฐอเมริกา

การะบาลของโรคฝีดาษ ลิง เกิดขึ้นที่รัฐ Illinois Indiana และ Wisconsin จากการสืบสวนพบว่าผู้ป่วยใด้วับเชื้อมาจาก peairie dogs (สัตว์ในตระกูลหนู) ต่อมามีการสืบหาต้นทางการติดต่อ เข้าใจว่าเกิดจากการที่มีร้านค้าลัตว์ป่า ในมลรัฐเท็กซัสได้นำเข้าหนูแกมเบีย (Gambian giant rat, Cricetomys sp.) จาก Ghana และมีการส่งต่อหนูแกมเบียจำนวนหนึ่งไปยังร้านค้าลัตว์ที่ Iowa และส่งต่อไป Illinois ในขณะเดียวกันร้านค้าสัตว์ที่เท็กซัสที่นำเข้าหนูแกมเบียก็ยังมีการเลี้ยง peairie dogs ในสถานที่เดียวกัน และมีการส่งต่อหนู peairie dogs ไปยังรัฐ Illinois จึงทำให้เชื่อว่าหนู peairie dogs ติดเชื้อฝีดาษ ลิง มาจากหนู Gambian rat การคืบค้นหาสาเหตุจำเป็นต้องมีการตรวจสอบหาไวรัสดังกล่าวจากสัตว์ด้วย เพื่อทราบที่มาและลักษณะทางพันธุกรรมของไวรัสจึงจะบอกถึงแหล่งที่มาได้เป็นอย่างดี

ลักษณะอาการของโรค

ฝีดาษ ลิง มีระยะเวลาฟักตัวประมาณ 7 – 17 วัน ตามรายงานโดย CDC ในผู้ป่วยจำนวน 30 รายที่เกิดขึ้นในเดือนพฤษภาคมและต้นมิถุนายน ผู้ป่วยจะมีไข้และตามมาด้วยผื่นที่เป็น papular rash โดยจะค่อย ๆ เป็นตามระยะจาก vesiculation, pustulation, umblication และ encrustation โดยผื่นบางตุ่มจะแตกเป็น ulcer ผื่นพบได้ที่ศีรษะ ลำตัว แขน ขา และผื่นยังพบได้ที่ฝ่ามือ ฝ่าเท้า บางรายผื่นกระจายทั้งตัว โดยเฉพาะผื่นที่ขึ้นทั้งหมดจะอยู่ในระยะเดียว ไม่เหมือนตุ่มสุกใสที่มีหลายระยะของโรค ผู้ป่วยมีอาการทางเดินหายใจ ต่อมน้ำเหลืองโต

ไวรัสฝีดาษ ลิง (Monkeypox virus)

ไวรัสเป็นสาเหตุของฝีดาษ ลิง เป็นไวรัสอยู่ในกลุ่มเดียวกับไวรัสฝีดาษ (smallpox) คือ กลุ่ม orthopoxvirus ใน family Poxviridae เป็น double stranded DNA ในกลุ่มนี้มีความใกล้เคียงกับไวรัสฝีดาษ smallpox (variola), cowpox, vaccina เป็นไวรัสที่มีขนาดใหญ่

กลไกการเกิดโรค

คล้ายกับฝีดาษ เมื่อไวรัสเข้าสู่ร่างกายจะไปแบ่งตัวเพิ่มจำนวนในต่อมน้ำเหลือง ทำให้ต่อมน้ำเหลืองโต และอาศัยอยู่ใน mononuclear cell เพื่อเพิ่มจำนวนมากขึ้น ผ่านทางกระแสน้ำเหลือง กระจายเข้ากระแสเลือด มาที่ผิวหนัง และก่อโรคให้เป็นผื่นตุ่มน้ำเกิดขึ้น กลไกเกิดโรคได้มีการศึกษาในลิง โดยติดทางการหายใจ และขั้นตอนการเกิดโรคในลิง (Macaca fascicularis)