ปัญหาฝุ่น PM 2.5 ที่เกิดขึ้นเรื้อรังบั่นทอนคุณภาพชีวิตที่ดีของคนไทยช่วงเดือนเมษายน-พฤษภาคม มาหลายปี โดยเฉพาะทางภาคเหนือที่จังหวัดเชียงใหม่ เชียงราย แม่ฮ่องสอน พะเยา ตาก และยังปลิวไกลลงมาถึง กรุงเทพและปริมณฑล รวมถึงจังหวัดอื่นๆ ล้วนได้รับผลกระทบมากน้อยตามแรงลมในแต่ละช่วง และปัญหานี้จะค่อยๆ จางหายไปเมื่อฝุ่นและหมอกควัน ถูกน้ำฝนชะล้างไปตามฤดูกาล ที่สำคัญการดำเนินการเพื่อป้องกันปัญหาในอนาคตก็จะหย่อนยานไปด้วย
ปี 2566 เอเซียเป็นภูมิภาคที่ถูกระบุว่าเป็นจุดกำเนิดคลื่นความร้อนที่สำคัญของโลกและพุ่งเป้ามาที่จีนและไทย ซึ่งในไทยปัญหาดังกล่าวรุนแรงกว่าทุกปี และได้รับการกล่าวขานในระดับโลกว่า จังหวัดเชียงใหม่ มีจุดความร้อนสูงสุดเป็นประวัติการณ์ โดยมีอุณหภูมิสูงเกินกว่า 45 องศาเซลเซียส และยังเผชิญกับปัญหาฝุ่น หมอกควัน รุนแรงกว่าจังหวัดอื่นๆ เป็นประจำทุกปี ทั้งที่มีการระดมสรรพกำลังและเตรียมความพร้อมรับมือกับปัญหามาโดยตลอด
ในปีที่ผ่านมา นับเป็นโชคดีของคนเชียงใหม่และจังหวัดใกล้เคียง ที่หมอกควันพิษไม่รุนแรง เนื่องจากฤดูฝนมาเร็วกว่าปกติ น้ำฝนจึงทำให้ฝุ่นควันตกลงสู่พื้นดิน รวมถึงทางจังหวัดกำหนดแผนแก้ปัญหาฝุ่นควันล่วงหน้า โดยจัดระเบียบระยะเวลาและพื้นที่ในการเผาวัสดุทางการเกษตร รวมถึงการอนุญาตให้ประชาชนเข้าพื้นที่ป่าเพื่อหาของป่าไว้ชัดเจน ซึ่งมีการบริหารจัดการและควบคุมได้อย่างดี สอดคล้อกับนโยบายการแก้ปัญหาระดับชาติของรัฐบาล ทำให้ฝุ่นจากการเผาไม่เกิดขึ้นพร้อมกันและไม่รุนแรงเช่นปีนี้
แล้วอะไรคือสาเหตุ ที่ทำให้ปัญหาในปีนี้กลับมารุนแรงขึ้น? จากการพูดคุยกับเกษตรกร ผู้นำท้องถิ่น และนายอำเภอในพื้นที่ที่เป็นจุดความร้อนหลายแห่ง ได้รับข้อมูลตรงกันและน่าสนใจมาก คือ การโยกย้ายข้าราชการระดับสูงของจังหวัด ตั้งแต่พ่อเมืองไปถึงนายอำเภอของจังหวัดเชียงใหม่ในปีงบประมาณที่ผ่านมา ที่มีการประกาศร่นระยะเวลาในการเผาวัสดุทางการเกษตรให้เร็วขึ้น จากเดิมที่อนุญาตให้เผาได้ตั้งแต่ 1 มกราคม – สิ้นเดือนกุมภาพันธ์ของทุกปี เป็นสิ้นสุดภายในวันที่ 15 กุมภาพันธ์ เท่านั้น โดยไม่แจ้งให้เกษตรกรและชาวบ้านทราบล่วงหน้า กลับเกิดผลร้ายอย่างคาดไม่ถึง
การประกาศดังกล่าว ส่งผลกระทบต่อแผนการเผาวัสดุทางการเกษตร ที่เกษตรกรวางแผนร่วมกับนายอำเภอต่างๆ จะทยอยเผากันตามคิวที่จองไว้ และทิ้งช่วงรอน้ำฝนให้เถ้าถ่านย่อยสลายเป็นสารอาหารในดินสำหรับการเพาะปลูกพืชผลรอบใหม่ เมื่อถูกกำหนดระยะเวลาเร็วขึ้นทำให้เกษตรกรตั้งตัวไม่ทัน ไม่สามารถปรับคิวได้ตามเส้นตายที่เร็วขึ้นทำให้เกษตรกรที่คิวเหลือค้างอยู่ต้องมาระดมเผาพร้อมกันหมด ประกอบกับแต่ละพื้นที่มีวัสดุทางการเกษตรสะสมจำนวนมาก ทำให้จุดความร้อนเพิ่มสูงในปีนี้
นอกจากนี้ การจัดระเบียบการเข้าพื้นที่ป่าในปีนี้ยังถูกละเลยและขาดการควบคุมที่ดี จากเดิมที่นายอำเภอ เป็นผู้ออกใบอนุญาตให้กับชาวบ้าน เพื่อจำกัดจำนวนคนในการเข้าไปหาของป่าหรือล่าสัตว์ในแต่ละวัน กลับไม่มีการออกใบอนุญาตตามปกติ ชาวบ้านจึงเฮกันเข้าพื้นที่และเผาป่าอย่างพร้อมเพรียงกัน เพราะหวังผลในการเก็บผลผลิตหลังฝนเช่น เห็ดเพาะ ที่มีราคาสูงถึงกิโลกรัมละกว่า 500 บาท
เห็นได้ว่าการขาดการจัดระเบียบและขาดการควบคุมที่ดี หรือการประกาศใดๆ ที่ขาดการศึกษาข้อมูลและประสานงานกับพื้นที่อย่างใกล้ชิด ส่งผลกระทบรุนแรงขึ้น ตามรายงานของ GISTDA ที่สำรวจในภาคเหนือ 17 จังหวัด ช่วงเดือนมกราคม-มีนาคม 2566 พบจุความร้อนสูงสุดในเขตป่าอนุรักษ์และป่าสงวนแห่งชาติ รองลงมา คือ ภาคครัวเรือนและพื้นที่การเกษตรโดยเฉพาะนาข้าว ตามลำดับ
ขณะเดียว นักการเมืองหลายพรรค ไม่พลาดที่จะเกาะกระแสฝุ่น PM 2.5 โดยใช้ประเด็นดังกล่าวเป็นเครื่องมือในการหาเสียงเอาความดีเข้าตัว กล่าวโจมตีทั้งภาครัฐและเอกชน นำคำพูดของคนอื่นมาพูดอย่างเต็มปาก ทั้งที่ไม่เคยลงพื้นสัมผัสกับปัญหาอย่างแท้จริง หากทำได้จริงอย่างที่กล่าว ปัญหาหมอกควันทางภาคเหนือและในประเทศไทยควรหมดไปตั้งแต่ 10 ปีที่แล้ว ไม่ควรยืดเยื้อจนถึงทุกวันนี้
บทสรุปของการแก้ปัญหาฝุ่น PM 2.5 และหมอกควัน อย่างยั่งยืน คือ การยกระดับขึ้นเป็น “วาระแห่งชาติ” อย่างแท้จริง โดยผู้นำประเทสที่มีวิสัยทัศน์ ระดมสมองกำหนดนโยบายให้ชัดเจนแบบครบวงจร ครอบคลุมทุกภาคส่วนรวมทั้งภาคอุตสาหกรรม รัฐบาลชุดใหม่ต้องผ่าน พ.ร.บ.อากาศสะอาด พ.ศ…. ที่มีกฎระเบียบเคร่งครัดและมีบทโทษอย่างหนัก ตลอดจนการให้แรงจูงใจกับภาคครัวเรือนและภาคอุตสาหกรรมในการใช้พลังงานทดแทน เช่น พลังงานแสงอาทิตย์ หรือไบโอแก๊ส ให้การแก้ปัญหาเกิดประสิทธิภาพและประสิทธิผลสูงสุด หน่วยงานราชการจำเป็นต้องเรียนรู้จากความผิดพลาด ศึกษากฎระเบียบให้ถ่องแท้ก่อนใช้อำนาจออกประกาศหรือคำสั่งใดๆ ไม่ให้ปัญหาวนเวียนเกิดขึ้นซ้ำซากในปีหน้า
